Altından değerli kraliyet moru İstanbul’un fethiyle mi yok oldu?

Bir zamanlar altından bile değerli olan, yalnızca krallara ve imparatorlara yaraşır bir renk vardı: Tyrian moru. Peki bu efsanevi deniz salyangozu boyası gerçekten 1453’te İstanbul’un fethiyle mi kayboldu? Bu sorunun cevabı hem evet, hem hayır. İşte tarihî belgeler ve bilimsel kaynaklar ışığında, gizemi hâlâ çözülemeyen mor rengin kayboluş öyküsü…

Tyrian moru, MÖ 1200’lerden itibaren Fenikeliler tarafından üretilmeye başlandı. Rengin hammaddesi, Doğu Akdeniz kıyılarında yaşayan Murex cinsi deniz salyangozlarının salgıladığı mukustu. Bu işlem o kadar zordu ki, birkaç gram boya için binlerce salyangoz gerekiyordu. Dolayısıyla bu renk sadece en zenginler ve imparatorlar tarafından giyilebiliyordu. 

Antik Yunanlılar bu renge “blatta” yani “pıhtılaşmış kan rengi” derken, Roma’da Tyrian moru imparatorluk simgesine dönüştü. Öyle ki İmparator Nero, bu boyanın üretimini ölüm cezası tehdidiyle yalnızca saraya tahsis etti. 

BİZANS’TAN OSMANLI’YA: SON HALKA FATİH MİYDİ?

Renk Roma’dan sonra Bizans İmparatorluğu’nun da sembolü oldu. “Mor doğmuş” ifadesi, imparatorluk ailesinden gelen çocuklar için kullanılırdı. Papa ve kardinallerin bile bu renkten etkilenerek mor ve kırmızı tonlarını tercih ettiği bilinir. Peki ne oldu da bu özel renk tarihten silindi? 

Ruth Kassinger’in “Dyes: From Sea Snails to Synthetics” adlı kitabına göre: 

“1453’te Bizans başkenti Konstantinopolis’in Osmanlılar tarafından ele geçirilmesiyle, deniz salyangozlarıyla mor boya üretme sırrı tamamen kayboldu. Bunun ardından kraliyet sınıfı, mor yerine parlak kırmızıya yöneldi.” 

Bu bilgi, İstanbul’un fethinin Tyrian morunun tamamen unutulmasına son bir darbe vurduğunu gösteriyor. Yani boyanın kullanımı ve üretimi daha önce azalmış olsa da, fethin sembolik ve pratik olarak bu kaybı kesinleştirdiği söylenebilir. 

KAYIP TARİF YÜZYILLAR ÖNCE SİLİNMİŞTİ 

Öte yandan BBC, Wikipedia ve World History Encyclopedia gibi kaynaklar, boyanın üretiminin zaten 10–13. yüzyıllar arasında neredeyse ortadan kalktığını belirtiyor. Özellikle İslam fetihlerinden sonra, daha ucuz alternatif boyaların tercih edilmesiyle birlikte Tyrian moruna olan ilgi azaldı. 

2002’DEKİ ARKEOLOJİK KEŞİF: İZLER HÂLÂ BULUNABİLİYOR 

BBC’nin 2023 yılında paylaştığı haberde 2002 yılında arkeologlar, Akdeniz kıyılarında Bronz Çağı’na ait bir Tyrian moru üretim tesisi keşfetti. Bu buluş, rengin tarihine ve üretim tekniklerine dair yeni ipuçları sağlasa da, orijinal tarife ulaşmak hâlâ mümkün değil. 

FETHİN ROLÜ SEMBOLİK AMA KRİTİK 

Tüm tarihi kayıtlar bir araya getirildiğinde, Tyrian morunun unutulması yavaş, kademeli ve çok faktörlü bir süreçtir. Ancak rengin üretiminin durmasının temel sebebinin İstanbul’un fethi olup olmadığı halen kaynaklarca kesinleştirilemedi. Ruth Kassinger, İstanbul’un Fethi’nin son halka olduğunu kitabında belirtirken, diğer kaynaklar rengin çoktan üretiminin durdurulduğunu söylemektedir.

Kaynak: cumhuriyet.com.tr

www.bilimsanatyolu.com